3-3. برخی نکات کاربردی مورد نیاز دانشجو در نگارش پایان‌نامه
در نگارش پایان‌نامه نکات بسیاری می‌تواند مورد توجه واقع می‌شود، که ما سعی نموده ایم نکات مفیدی را جمع‌آوری نماییم و امیدواریم مورد توجه واقع گردد:
v یک پایان نامه باید پیش از هر چیز به‌لحاظ علمی از غنای لازم برخوردار باشد. یعنی هدف و پیام روشنی داشته باشد و از پیش‌زمینه علمی، بیان دلایل علمی، ارجاعات مورد نیاز و نتیجه‌گیری شفاف بهره ببرد. این سخن به گونه‌ای است که در آیین نامه این را برای هر پایان نامه الزامی‌در نظر گرفته‌اند.[1]
v سادگی از ضروریات یک نوشته است. نویسنده باید ساده، روان و در عین حال شیوا و رسا بنویسد و عبارات مبهم، جملات پیچیده و کلمات نامأنوس در نوشته خود به‌کار نبرد. اگر چه افراط در این امر نیز، به شیوایی نوشته صدمه می‌زند. به‌کارگیری لغات و اصطلاحات دشوار و دور از ذهن و عبارات و جملات نامنظم و مبهم موجب ایجاد اشکال در فهم خواننده خواهد شد. دقت در تنظیم بندها (پاراگراف‌ها) نیز کمک شایانی به روانی و سادگی فهم مطلب می‌کند. بندهای طولانی نیز مانند جملات طولانی می‌توانند خسته‌کننده باشند و خواننده را سردرگم کنند. یک بند نباید کمتر از سه یا چهار سطر یا بیشتر از 10 تا 15 سطر باشد.
v علاوه بر سادگی و شیوایی، متن نباید از شاخصه‌های متن علمی دور باشد و استفاده از کلماتی همچون متکلم وحده(من این تحقیق را ...، این را در کتاب ... دیدم)، کلمات غیر علمی(ایشان دوست دارد که ...، هست) و عبارات و جملاتی که علمی بودن متن را خدشه‌دار می‌کند استفاده ننمایید. گاهی اوقات دانشجو برای تکمیل متن خود از جملاتی استفاده می‌کند که بسیار عمومی‌و تنها به جهت پرشدن فضا می‌باشد. استفاده از مطالب کلیشه‌ای و روزنامه‌ای در یک متن علمی مناسب نمی‌باشد.
v نویسنده باید در سراسر نوشته از اصل موضوع دور نیافتد و تمام بحث‌ها، مثال‌ها و اجزای نوشته با هماهنگی کامل، پیرامون موضوع اصلی باشد و تاثیری واحد در ذهن خواننده القا کند.
v به یاد داشته باشید ارزش پایان‌نامه کارشناسی ارشد به تعداد منابع مورد استفاده، ارزش آنها و چگونگی ارجاع به آنهاست.
v در پیوستگی مطالبی در بخشهای مختلف پایان نامه، دقت کافی را به عمل آورید. پایان نامه باید به نحوی نگاشته شود که بخش‌ها و فصول مختلف آن با یکدیگر پیوسته بوده و اثرپذیری یا اثرگذاری هر بخش بر بخش دیگر قابل فهم باشد.
v پایان نامه یا گزارش علمی باید در حد امکان، مختصر و مفید باشد و از بحث‌های غیر ضروری در آن پرهیز شود. نوشتن مطالب ارزشمندی که هیچ ربطی به موضوع ندارد، فاقد ارزش علمی است.
v هر آنچه در پایان‌نامه به عنوان نقل قول مستقیم، غیر مستقیم و ادعای علمی مطرح است، باید منبع داشته باشد.[2]
v پایان‌نامه نباید مملو از نقل قولهای مستقیم باشد و دلیلی خاص که عین کلمات آن را اهمیت می‌دهد می‌تواند باعث آوردن نقل قول مستقیم گردد مثل آیات، روایات، معنای لغوی و تعاریف اصطلاحی، اشعار، مثل‌ها، برهان‌های عقلی (به دلیل حساسیت حدّ وسط)، برخورداری کلام از لطافت ویژه و ...
v موارد ذیل، ایجاد کنندگان نقل قول غیر مستقیم هستند:
1. گزارش همراه با تصرّفات واژگانی (ویرایش).
2. گزارش همراه با تلخیص و کاستن الفاظ (چکیده نگاری).
3. گزارش همراه با پردازش و اضافات (بازنویسی).
4. گزارش همراه با اقتباس (ایده‌گیری و دریافت سر نخ کلیدی از دیگران = اصطیاد و شکار کردن).
5. گزارش مضمون و محتوا (تغییر کلّ نوشتار بدون تغییر مضمون = بازآفرینی).
v اگر نسبتهایی همچون اغلب صاحب نظران، در بین نویسندگانِ ...، دانشمندان اسلامی‌و ... را در نوشته خود ذکر می‌نمایید، باید منبع حرف خود یا دلیل آن را بیان نمایید.
v استفاده از صفت تفضیلی همچون بهترین بیان در این زمینه، بهترین نظر در این باب، کاملترین تعریف، اغلب اندیشمندان اسلامی‌و ... در یک نوشته علمی همچون پایان نامه باید به صورت دقیق و علمی باشد و باید بتوانید آن را اثبات نمایید؛ پس در استفاده از این کلمات وسواس به خرج دهید.
v منابعی که در پایان‌نامه ذکر می‌شود، باید اصلی باشد، اگر دسترسی به منبع اصلی برای دانشجو غیر ممکن باشد ذکر منبع واسطه‌ای بلامانع می‌باشد.
v عنوان کتاب در منابع و نوشته، باید به صورت کامل ذکر شود.
v برای نگارش فصول پایان نامه دو روش کلی به کار می‌رود: یکی آنکه از ابتدا با مشورت استاد راهنما و مشاور فصول را مشخص نموده و دانشجو در جهت تکمیل فصول حرکت می‌نمایید.
و دیگر آنکه جمع آوری فیشها و نگارش متن پایان نامه ابتدا صورت می‌گیرد و فصل بندی در ادامه تنظیم می‌گردد.
v چینش مطالب در ذیل عناوینِ فصول، معمولا در داوری پایان نامه از نکات مورد توجه اساتید داور می‌باشد. یکی از مهمترین موارد توجه اساتید، فهرست مطالب است که نشان‌دهنده نوع چینش مطالب است.
v انتخاب تیترهای مناسب و دقیق از نقاط قوت یک پایان‌نامه محسوب می‌گردد.
v عناوین فصول، نباید عامتر و یا همان عنوان پایان نامه باشد.
v بعد از اتمام نگارش پایان نامه بار دیگر فهرست مطالب و چینش صحیح و منطقی آنها را بررسی نمایید.
v از دیگر موارد مهم در چینش مطالب توجه به تقدم و تاخر مطالب می‌باشد مثلا مطالبی که در قسمت کلیت تحقیق و به عنوان مقدمه مطرح است در ذیل فصول دیگر نیاید و یا مطالبی که ربط مستقیم به عنوان یک فصل ندارد و یا باید بعد از مطلب دیگری بیان شود، جابجایی صورت گیرد.
v مطالب موجود در هر فصل باید با عنوان آن مطابقت داشته باشد و خارج از عنوان نباشد.
v هر فصل شامل مقدمه که معمولا موارد رابطه فصل با فصل قبل، با موضوع پایان نامه، هدف فصل را شامل می شود، است.
v در صورتی که آخر هر فصل خلاصه فصل ارائه گردد، بسیار مفید خواهد بود.
v معمولا فصلی به عنوان تحلیل یافته‌ها در آخر پایان‌نامه می‌آید که در جای خود به نکات آن می‌پردازیم.
v در عنوان‌بندی فصول و تیترها، ساختار منطقی تقسیم(قسیم و مقسم) امری ضروری است. نباید یک عنوان که مقسمی‌برای عنوان دیگر است به عنوان قسیم آن ذکر گردد و برعکس.
[1] . ماده 34: الف) پایان‌نامه به لحاظ محتوایى باید مستدل، مستند، داراى ساختارى منطقى و برخوردار از نقد و بررسى آراى پیشین در باشد.
[2] . از ذکر منابعی که به طور مستقیم خودتان به آنها مراجعه نکرده‌اید بپرهیزید. در این زمینه حدیثی از امام صادق علیه السلام جالب توجه است که فرمودند: إِیَّاکُمْ وَ الْکَذِبَ الْمُفْتَرِعَ قِیلَ لَهُ وَ مَا الْکَذِبُ الْمُفْتَرِعُ قَالَ أَنْ یُحَدِّثَکَ الرَّجُلُ بِالْحَدِیثِ فَتَتْرُکَهُ وَ تَرْوِیَهُ عَنِ الَّذِی حَدَّثَکَ عَنْهُ. از «کذب مفترع» بپرهیزید. از آن حضرت سؤال شد که «کذب مفترع» چیست؟ فرمودند: آن است که شخصی برای تو سخنی نقل کند و تو در نقل سخن او برای دیگری آن شخص را کنار گذاشته و رها کنی و آن سخن را از فردی که وی از او نقل کرده بود، نقل کنی.(کافی(چاپ اسلامیة)/ ج1، ص52) در عین حال از به کار بردن عبارت «به نقل از» برای رعایت امانتداری در خصوص منابعی که قابل دسترسی هستند نیز پرهیز نمایید چرا که این کار ارزش تحقیق شما را کم خواهد کرد. به یاد داشته باشید که زمانی میتوانید از عبارت «به نقل از» استفاده کنید که منبع مورد استفاده برای شما قابل دسترسی نباشد.
