4 - چگونه بدبینى را از خود دور نمایم؟
سوء ظن نسبت به دیگران موجب وارد شدن ضررهاى فراوان معنوى و حتى مادى به انسان مى گردد. حضرت على (علیه السلام) فرمود: «مراقب باش که سوء ظن بر تو غلبه پیدا نکند، به درستى که بدگمانى هیچ رفاقتى را بین تو و دوستت باقى نمى گذارد».1
در اسلام شدیداً از ترتیب اثر دادن به گمان هاى بیهوده و بى اساس منع شده و از انسان ها خواسته شده تا زمانى که به مسئله اىیقین و علم پیدا نکرده اند، درباره آن قضاوت نکنند، چرا که عمل به ظنّ و گمان رابطه میان آدمیان را دچار تشویش و سستى می‌کند و اعتماد را در جامعه از بین مى برد.
حضرت علی (علیه السلام) فرمود: سُوءُ الظنّ یُفسِدُ الاُمُورَ و یُبْعِثُ عَلَى السُّرُورِ (گمان بد کارها را فاسد کرده و انسان را بر کارهاى زشت وامى دارد)2 حتى در حدیثى از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) وارد شده است: (کسى که به برادر خود سوء ظن داشته باشد به تحقیق به خداوند بدى نموده است، زیرا خداوند فرموده: اِجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ)3
پس به مجرد اینکه کلام و یا عملى را از دوست خویش مشاهده کردیم، نباید آن را بر بدى و سوء قصد وى حمل کنیم. همچنین نباید دیگران را بدون دلیل و مدرک، متهم به کارهاى زشت کنیم و پیشوایان دینى و امامان (علیهم اسلام) از ما خواسته اند که کارهاى برادران مسلمان خود را بر بهترین شکل حمل کنیم و حتى اگر حمل بر صحت و درستى آن مشکل است، تلاش کنیم تا وجه خوبى برایش پیدا کرده و از هرگونه بدگمانى تا قبل از مرحله علم بپرهیزیم.4 در غیر این صورت همیشه انسان از دیگران و گفتار و کردار آنان وحشت خواهد داشت و چنین خواهد پنداشت که هر عملى که انجام مى دهند علیه او صادر گردیده است.
گفتنى است که این امر از صفات منافقان است. قرآن کریم در وصف منافقین مى فرماید: «آنان مانند چوبى خشک بر دیوارند که هر صدایى بشنوند بر زیان خویش پندارند»5
بدگمانى نسبت به تمامى مردم ممنوع و مذموم است چه رسد به دوستانى که آنان را قبلاً امتحان کرده و براى رفاقت با خود برگزیده ایم.
اما راه هاى مبارزه:
الف) مطالعه آیات واخبارى که در مذمت سوء ظن آمده است. براى این منظور به کتاب هاى اخلاقى از قبیل:
1. نقطه هاى آغاز در اخلاق عملى، نگاشته ایت الله، مهدوى کنى
2. معراج السعاده نوشته مرحوم نراقى
3. اخلاق اسلامى، ترجمه جامع السعادات، مراجعه کنید
ب) هرگاه به کسى سوء ظن پیدا کردید، در عمل هیچ تأثیر و نقشى به آن ندهید، بلکه سعى کنید با فرد مورد سوء ظن، رفتارى آمیخته با حسن ظن داشته باشید. در این صورت این خوى ناپسند، ضعیف شده و از بین خواهد رفت.
ج) هرگاه که مورد حمله سوء ظن واقع شدید، به خدا پناه ببرید و با استعاذه و استغفار، از او مدد بطلبید.
