هدف از نگارش پیشینه، به دست آوردن بینش دقیق تر و درکى روشن تر نسبت به مسئله تحقیق و زوایاى آن و نیز شناخت خلأهاى پژوهشى است. آگاهی از تاریخچۀ اجمالی موضوع لازمۀ هر تحقیق پویا و کارآمد است. این آشنایی به محقق کمک می‌کند تا موضوع را به طور دقیق بشناسد. آگاهی از اینکه موضوع مورد پژوهش از چه زمانی مطرح شده و چه کسی برای اولین بار آن را مورد توجه قرار داده است و پس از آن نیز چه کسانی توجه بیشتری نسبت به آن داشته‌اند و دیگر اطلاعات مربوط به سرگذشت تاریخی آن، شناخت و تسلط محقق را نسبت به موضوع افزایش می‌دهد. به هر میزان این آگاهی و تسلط بیشتر باشد نتایج مطلوب‌تری از تحقیق به دست خواهد آمد. آنچه آمد، بیانی از پیشینه تاریخی بود و در پیشینه تحقیقاتی آن نیز بیان می‌گردد.
در بررسى پیشینه تحقیقاتی، محقق مى خواهد بداند دیگران در این باره چه کرده اند، تا کجا پیش رفته اند و چگونه کار کرده اند، تا او نیز کار خود را در راستا و ادامه تلاش‌هاى پیشین قرار دهد و در ضمن از روشها و نتایج آن تلاش‌ها در حل مسئله خود استفاده کند. این هدف از طریق مطالعه دقیق کتاب‌ها، مقالات و مصاحبه با کارشناسانى به دست مى آید که اطلاعات جامع و عمیق نسبت به حوزه مورد نظر دارند و مى توانند دیدگاه‌هاى کلى و جزئى در باره این مسئله و مسائل مشابه را به خوبى جمع بندى و معرفى کنند. محقق در این مطالعه، تا اندازه اى با خلأهاى پژوهشى نیز آشنا مى شود و درمى یابد که تقریبا در کدام حوزه، مسائل حل نشده وجود دارد. بنابر این، اگر محقق حتى یک یا دو جلد کتاب جامع بیابد که تحقیقات مهم پیشین را خلاصه و جمع بندى کرده باشند، بسیار در آغاز تحقیق و نگارش پیشینه به وی کمک می‌کند.
حال که بررسى پیشینه با چنین هدفى صورت مى گیرد، پژوهشگر باید همه مراکز و منابعى را که احتمال مى دهد گزارشى از تحقیقات گذشته در آن یافت مى شود، جست و جو کند.
محقق با مطالعه و جستجوی پیشینه، تحقیق خود را با تکیه بر تلاش‌هاى دانشمندان پیشین آغاز مى کند و از این رو، بر شانه بلند گذشتگان سوار شده و از بالا افق‌هاى دورتر را مى بیند. مرور پیشینه، مطالعه نقّادانه کارهاى سابق است واگر با حوصله و دقت انجام گیرد، ضمن آنکه بینش محقق را افزایش مى دهد، پشتوانه کار او نیز خواهد بود.
مراحل بررسى پیشینه
محقق براى بررسى پیشینه باید مراحل زیر را طى کند:
* شناخت نسبى از مسئله تحقیق و کلید واژه‌هاى آن کسب نماید. مصاحبه با اساتید و پژوهشگران می‌تواند کمک شایانی نماید. نکته ای که برخی از دانشجویان با آن مواجهه اند، پیغام آشنای هیچ موردی یافت نشد می‌باشد. تجربه نشان داده است که این پیام در بسیاری از موارد ناشی از فقر کلیدواژه مناسب در ذهن دانشجو یا محقق است.
*منابع مناسبى را که به معرفى تحقیقات مى پردازند، بیابد و بررسى کند.
از میان منابع مزبور، محقق باید ابتدا به کتاب‌ها و منابع جدید مرتبط با موضوع مراجعه نماید، از طریق آنها تحقیقات پیشین را شناسایى کند و در صورت لزوم به مطالعه اصل آنها بپردازد.
اگرچه ممکن است جست و جو در همه پایگاه‌ها و طرق به وقت و حوصله زیادى داشته باشد، اما با توجه به آثار و فواید این جست و جو و خسارت‌هایى که از ترک آن به وجود مى آید، باید وقت قابل توجهى را براى استفاده از منابع نگارش شده در نظر گرفت.
غفلت از اهمیت پیشینه خسارت‌هایى همچون: محروم شدن از تجربیات گذشتگان، عدم اشراف بر موضوع تحقیق، خامى و نپختگى تحقیق، تکرار بیهوده و اتلاف سرمایه‌هاى کلان مادى و انسانى، و موارد دیگر را به دنبال خواهد داشت. از سوى دیگر، بررسى ناقص و ضعیف پیشینه نیز بى فایده یا کم فایده و گاه مانند نبودن آن است
*پس از یافتن تحقیقات مشابه به مطالعه نقادانه این تحقیقات بپردازد. محقق با استفاده از راه‌ها و منابع مزبور، عناوین مشابه یا نزدیک به عنوان تحقیق خود را جست و جو مى کند.
به نظر من یکی از مهمترین کارهایی که هر محقق باید انجام دهد دسته بندی پیشینه بر اساس یک ملاک معتبر است. اما نکته مهمتر از دسته بندی، تجزیه و تحلیل و جمع بندی پیشینه است. در تجزیه و تحلیل و جمع بندی محقق ضمن بررسی واگرایی و همگرایی تحقیقات انجام شده و نیز بررسی نقاط قوت و ضعف آنها، باید به مهمترین پاسخهایی که طی بررسی پیشینه برای سوالات و فرضیات تحقیق خودش فراهم کرده است اشاره کند و تفاوتها و مزیّتهای تحقیق خود را در مقایسه با آن تحقیقات به صورت مستدل بیان نماید.
در اینجا به چند سایت مهم برای جستجوی پیشینه فارسی و انگلیسی اشاره می‌کنیم.
1- سایت پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران www.irandoc.ac.ir
دراین سایت فیلدهای مختلفی نظیر مقالات مجلات، مقالات سمینارها و ..... وجود دارد که می‌تواند بسیار مفید باشد.
گاهی اوقات مقاله یا تحقیقی که عنوان آنها در این سایت آمده است هیچگونه چکیده ای ندارد. به نظر من بهتر است در این شرایط عنوان دقیق مجله یا پایان نامه را یادداشت نموده و به دانشگاه مربوطه یا کتابخانه‌های مهم که معمولا آرشیو کاملی از مجلات دارند مراجعه کنیم.
2- پایگاه اطلاع رسانی جهاد دانشگاهی www.sid.ir . این سایت هم که مقالات مجلات علمی و پژوهشی متعددی را در خود گنجانده است فوق العاده ارزشمند است.
3- بانک اطلاعات نشریات کشور www.magiran.com هم مجموعه مناسبی از مقالات مجلات علمی و عمومی‌فراهم آورده است که مراجعه به آن می‌تواند مفید باشد. این سایت برای ارائه خدمات مبلغ ناچیزی هم دریافت می‌کند.
4- سایت کتابخانه ملّی ایران http://www.nlai.ir نیز از سایتهای بسیار بسیار مفیدی است که می‌شود عنوان کتاب، مقاله، پایان نامه مرتبط با موضوع خود را در آنجا یافت و سپس به کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های مرتبط برای تهیه آنها مراجعه نمود. مزیّت عمده کتابخانه ملّی ایران این است که تمامی‌ناشران موظف اند چند نسخه از کتاب خود را به آنجا هدیه کنند در نتیجه تمامی‌کتابهای منتشره در داخل کشور در این کتابخانه موجود است.
از پایگاههای اطلاع رسانی انگلیسی
1- سایت www.sciencedirect.com
2- سایت www.findarticle.com
4- سرویس googlescholar از سایت www.google.com
5- سایت www.eric.ed.gov
اما یک منبع بسیار مهم برای جستجوی پیشینه بخش منابع و مآخذ تحقیقاتی است که در فرآیند جستجوی اینترتی یا کتابخانه ای با آنها مواجه می‌شویم. پیشنهاد می‌کنم در مواجهه با هر سند پزوهشی نگاهی به بخش منابع و مآخذ آن سند بیاندازید مطمئن باشید ضرر نمی‌کنید.
نکته آخر آنکه در نگارش پیشینه از جملاتی چون «تا آنجا که من اطلاع دارم.تا آنجا که من تفحص کردم. تا آنجا که اطلاعات و معلومات من اجازه می‌دهد.» استفاده نموده و از این جمله که «تا آنجا که من تحقیق کرده ام، این مطلب را نیافتم» استفاده ننمایید.
