بسیار روشن است که برای آغاز یک تحقیق، باید موضوع آن مشخص باشد و محقق بداند در مورد چه چیزی یا برای پاسخ به چه پرسشی تحقیق می‌کند. شاید در نگاه اول، این مرحله، چندان مهم به نظر نرسد؛ ولی واقعیت این است که این مرحله، مرحله‌ای بنیادین برای تحقیق است که اگر وقت لازم برای آن صرف نشود و به‌صورت جدی مورد توجه محقق قرار نگیرد، ممکن است نتایج تحقیق با مشکلات جدی مواجه شود. بی‌حوصلگی و عجله در این مرحله، موجب می‌شود تحقیق به نحو مطلوبی انجام نگیرد.
2-2-1. منابعِ موضوعات تحقیقی (چگونه می‌توان موضوع خوبی انتخاب کرد؟)
اولین پرسشی که برای دانشجویان و علاقه‌مندانی که قصد تحقیق‌کردن دارند پیش می‌آید، این است که چگونه می‌توانیم موضوع خوبی برای تحقیق خود به‌دست آوریم و چه عواملی باعث شده است برخی از محققان، موضوعات ناب، کاربردی و خوبی برای تحقیقاتشان پیدا کرده‌اند؟ در این بخش به دنبال یافتن پاسخ این پرسش مهم خواهیم بود.
عوامل و منابع متعددی در انتخاب موضوع خوب و برخورد با مسائل کاربردی تأثیر دارند. برخی از این عوامل عبارت‌اند از:
دقیق بودن نسبت به همۀ وقایع و مسائل اطراف، داشتن روحیۀ نکته‌سنجی و کنجکاوی، علاقه‌مند بودن به پژوهش و موشکافی کردن مطالب و پدیده‌ها به انسان کمک می‌کند تا مسائل و مشکلات را زودتر از دیگران کشف کند و موضوعات بهتری را برای تحقیق برگزیند.
معمولاً کسانی می‌توانند در تحقیقات علمی خود، گرههای بزرگ را بگشایند و تحقیقاتی کاربردی ارائه دهند که از صحنۀ مشکلات و نیازهای واقعی جامعه دور نباشند. مشکل، بارزترین نمود یک مسئله است. بنابراین، کسانی که درگیری بیشتری با مشکلات داشته باشند، به مسائل و موضوعات بهتری برخورد خواهند کرد. البته هر کسی هنر و توانایی تبدیل کردن مشکل به مسئله را ندارد. تنها کسانی در این زمینه موفق‌اند که پس از برخورد با مشکل، آن را تحلیل و تبیین کنند و به آن، به عنوان یک مسئلۀ علمی بنگرند.
تعامل و ارتباط انسان با محیط خارج و تمرین و ممارست او در یک زمینه یا رشتۀ علمی موجب می‌شود تا به مسائل زیادی آگاهی یابد و بر اثر تجربه، به موضوعات و مسائل بهتری توجه کند. داشتن تجربیات تحقیقاتی نیز در این زمینه بسیار مفید و کارگشا خواهد بود. بی‌شک کسی که آثار پژوهشی متعددی را به سرانجام رسانده نسبت به فردی که برای اولین بار در صدد تحقیق بر آمده است، تسلط و توانایی بیشتری در انتخاب موضوع دارد.
4ـ بهره‌گیری از منابع مکتوب و شفاهی
مطالعۀ منابع مکتوب و آگاهی از نتایج تحقیقات دیگران و نظریه‌های موجود، به محقق کمک می‌کند تا با نیازها و موضوعات تحقیقاتی زیادی آشنا شود. چه بسا محقق با دیدن پژوهش دیگران به این نتیجه برسد که در آن زمینه به کاوش عمیق‌تر و گسترده‌تری نیاز است یا علاقه‌مند شود همان تحقیق را در موقعیت و شرایط دیگری انجام دهد. به هر حال محقق با دیدن منابع و افزودن ابتکار و نوآوری‌های خود می‌تواند موضوعات خوبی برای تحقیق به دست آورد.
علاوه بر منابع مکتوب، استفاده از منابع شفاهی نیز می‌تواند همان فایده و خاصیت را داشته باشد. منابعی مانند سخنرانیها، میزگردها، گفت و شنود با اساتید، جلسات آموزشی و برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی می‌تواند علاوه بر افزایش آگاهی انسان، پرسشها و مسائل جدیدی را نیز فرا روی او قرار دهد.
5ـ مراجعه به متقاضیان تحقیق و اساتید
همیشه مراکز و نهادهایی در جامعه وجود دارند که به خاطر مشکلات و نیازهای خود، مجبور به انجام تحقیقات گسترده‌اند. از آنجا که این مراکز به عنوان متقاضی تحقیق برای پیشبرد اهدافشان به پژوهشگر نیاز دارند، همکاری علمی با آنها یا مراجعه به اولویتهای تحقیقاتی ایشان می‌تواند موضوعات تحقیقاتی مهم و کاربردی زیادی را در اختیار انسان قرار دهد. برخی از متقاضیان تحقیق عبارت‌اند از:
دولتها / دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی / مؤسسات و صنایع خصوصی / مؤسسات تحقیقاتی
