انسان برای خویشتن پژوهشی در روانشناسی اخلاق
* اریک فروم
*ترجمه اکبر تبریزی
* انتشارات بهجت
کتاب «انسان برای خویشتن» در واقع پژوهشی در روانشناسی اخلاق به شمار می رود.
اریک فروم در این اثر از بسیاری از جهات دیدگاهی مشابه دیدگاه اثر دیگر خود با عنوان «گریز از آزادی» برگزیده است و به این اعتبار می توان این اثر را ادامه مباحث «گریز از آزادی» دانست. در کتاب «گریز از آزادی» فروم می کوشد تا فرار انسان امروزی را از خود و آزادی خویش مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد و درباره اصول اخلاقی، هنجارها و ارزش هایی که به درک نفس و استعدادهای نهایی انسان رهنمون است، می پردازد. فروم در کتاب «انسان برای خویشتن» به قرائتی انسان گرایانه از اندیشه های مارکسیستی روی می آورد.
شاید برخی از این که در یک اثر روانکاوانه به مسائل اخلاقی پرداخته می شود متعجب شوند، اما اریک فروم سخت بر این عقیده پا می فشارد که روانشناسی نه تنها باید قضاوت های اخلاقی دروغین را طرد کند، بلکه می تواند پای بست بنای هنجارهای با ارزش و عینی رفتار در نظر گرفته شود و براساس همین رویکرد، او نمی تواند مسائل اخلاقی را از بررسی های شخصیت- چه به لحاظ تئوری و چه به لحاظ تشخیص بیماری- حذف کند.
البته این عقیده فروم با گرایش متداول در روانشناسی کنونی که بر سازگاری و هماهنگی و نه «خوبی» تأکید دارد و طرفدار نسبی گرایی اخلاقی است، متعارض است.
جداکردن روانشناسی از اصول اخلاقی روشی به نسبت جدید است. اندیشمندان بزرگ اخلاق اومانیستی قدیم- که مبنای این کتاب بر آرای آنان استوار است- فیلسوف و روانشناسانی بودند که عقیده داشتند درک طبع انسانی و فهم ارزش ها و هنجارهای زندگی بشر وابسته به یکدیگرند.
یونگ، روانکاو مشهور، بر این باور است که روانشناسی و درمان روانی، با مسائل اخلاقی و فلسفی انسان وابستگی ناگسستنی دارند. ولی ضمن این که این عقیده به خودی خود دارای اهمیت شایانی است، توجه فلسفی یونگ تنها به واکنشی برضد فروید منجر شد، نه به روانشناسی فلسفی پس از وی. از طرف دیگر فروید و مکتب وی که با طرد احکام ارزشی غیر معقول سهم بسزایی در پیشرفت تفکر اخلاقی دارند درباره ارزش ها معتقد به نسبیت بودند، عقیده ای که به اعتقاد اریک فروم اثر منفی هم در تکامل تئوری اخلاق و هم در پیشرفت روانشناسی داشت.
با توجه به این نظر فروم که روانشناسی از فلسفه و اصول اخلاقی و یا جامعه شناسی و اقتصاد جدایی ناپذیر است، او در کتاب «انسان برای خویشتن» بر مسائل فلسفی و روانشناسی تأکید می گذارد.
برخی انتظار دارند که کتاب های روانشناسی راه رسیدن به «شادکامی» یا «آرامش فکری» را نشان دهند و علاج و نسخه آن را ارائه کنند اما این کتاب محتوی چنین راهنمایی ها و توصیه هایی نیست، بلکه حاوی تئوری هایی برای روشن کردن مسأله اصول اخلاقی و روانشناسی است؛ هدف این کتاب این است که خواننده را وادار به پرسش از خود کند نه این که او را آرامش و تسکین بخشد.
منبع: http://www.magiran.com/npview.asp?ID=1436765
